خیام

عمر خیام از ریاضیدانان  و ستاره شناسان معروف ایران است . می گویند  حاكم  مرو (  یكی از شهر های مهم ایران در خراسان )  از زمستان سرد و طولانی و پر برف و باران خسته شده بود.  وزیر خود  را  پیش  خیام  فرستاد و از او خواست كه روز مناسبی را كه در آن روز هوا  خوب  باشد ،  پیش بینی كند  تا  در آن روز شاه به شكار برود . خیام  به  خانه رفت  و دو سه  روزی  به  بررسی  وضع  هوا  پرداخت .

 خیام  روزی  را كه طبق  حسابهای  خود  قرار بود  هوا  آفتابی  و خوب  باشد ، به اطلاع  وزیر رساند و خود  نیز  در آن  روز به  همراه  شاه  و  وزیر  برای  گردش  و شكار به  راه  افتاد .  هنوز  كاروان  شكار  شاه  خیلی از شهر مرو دور نشده بود كه آسمان تیره  و تار شد . كولاك سختی درگرفت  و همه  را غافلگیر كرد . همراهان  شاه خیلی تعجب كردند  و شروع  به  مسخره كردن  استاد  و هوا شناسی او كردند. شاه  كه  عصبانی  و ناراحت   شده  بود  خواست  كه  به  شهر بازگردد.  خیام  گفت اگر ساعتی  صبر كرده  و سرما را تحمل كنید،  كولاك  تمام  شده  و هوا  خوب  خواهد شد.

شاه  و همراهانش  به  حرف  خیام  گوش كرده  و منتظر شدند . طولی  نكشید كه  كولاك  و برف  و بوران  تمام  شد  و  خورشید در آسمان  نمایان گرديد.  دو سه هفته  بعد هوا كاملا  خوب  بود  و حتی یك  قطره  باران  هم از آسمان  نبارید . هنگامی  كه  كاروان  شكار از شهر  توس  می گذشت خیام  رباعی  زیر  را سرود :

 مرغی  دیدم  نشسته  بر باره ی  توس      در   پیش   نهاده   كله ی     كیكاووس

 با  كله  می گفت  كه  افسوس  افسوس     كو بانگ جرس ها و كجا ناله ی  كوس

عمر خیام  در نیمه  اول  سال  هزار میلادی  در شهر  نیشابور به  دنیا آمد . خیام  یك دانشمند  ، ستاره شناس  و  ریاضیدان  بزرگ  بود  و با کمک هندسه توانست فاصله ی  زمين  تا  ماه  را اندازه بگيرد.  او همچنين خواص مثلث عروس را کشف کرد  که از آن  در معماری  استفاده ی بسيار می شد. 

خیام  در  سال هزار و هفتاد و نه  تقویم  جلالی  را كه بسیار دقیق  بود  به  خواهش  سلطان  ملكشاه  سلجوقی  و  وزیر دانشمند او  تهیه  و تنظیم كرد . تقویمی كه ما ایرانیان هنوز  هم از آن استفاده می كنیم  بر اساس همان  حساب های  خیام  است .  خیام  برای اولین  بار راه حل  بعضی از مسئله های ریاضی (  جبر )  را  پیدا كرد  كه  هنوز كسی  نتوانسته  است  بعضی  از آنها  را حل كند .

اما  بسیاری  از مردم  ایران  و  جهان  خیام  را از روی شعر هایش ( رباعی ها )  می شناسند .

رباعی  شعر ی  است  در چهار  بند  كه  در عین  سادگی  بسیار  پر  معنی  است.

رباعی های  خیام   به  زبان های   انگلیسی ، فرانسوی ، آلمانی ،  سوئدی  و بسیاری  از زبانهای  زنده ی  دنیا ترجمه  شده  است .

واژه های نو:

کولاک = باريدن برف همراه با باد و توفان

رباعی = دوبيتی -  شعری که از چهار بند (مصرع) تشکيل شده  و بندهای اول  و دوم  و چهارم  هم قافيه هستند.

مثلث عروس = مثلثی است که نسبت اضلاع آن 3 ، 4  و 5  است. اين مثلث قائم الزاويه است.

تمرين :

1 - خيام  که  بود ؟

2 - به آدرس زير مراجعه کنيد و پنج رباعی از خيام را حفظ کنيد  و معنی هرکدام  را به نثر بنويسيد.

http://www.farsi.se/Gy_boken/3_8_khayam.htm

3 - جهان بينی خيام چگونه بود ؟